THAWNTHU TAWI

 ENGTIN AWM ANG MAW?


October, Thla bial zan a ni a. Zopui khua, vengthlang lama râp in chhe ve tawh tak luhkaah chuan tlangval rual khat hi ṭingṭang nen thla eng lawmin an zai ṭhap ṭhap mai. 'Lungrun, keizawng i tan ka tling lo a ni' tih an sak lai chuan a sir deuh hleka ṭhu tlangval pakhat chu ngaihtuah ding tih hriat tak hian a kun rân mai.


Ni e, Sanga hi val û lam tawh, kum 35 bawr vel niin, a hmel pawh a chhe hran lo. Duh se la amah beisei a haw lo tak tak nula hi an awm ve nual. Tlang sawi hat khawpa hmelṭha a sawi ve, Mawii pawhin a beisei viau ṭhin mahse, Sanga hi beisei awmin a awm duh hauh si lo. Nula a ngaihsaklo lutuk hi a ṭhiante hian an mangan pui hial a ni. Heti taka hmeichhia ngaihsaklo tur hian eng dinhmunah nge Sanga hi a din le?


March thla, Chapchâr âwllen lai a ni a, Sanga leh a ṭhianpa Rina te chu sa therhlo zawn tum in Thlakmual an tih lamah chuan an ramvak a. Zing varṭianah chaw funa kal an nih avangin tukṭhuan ei hun pangngai pelh deuh tawhah chuan an chaw fun chu bar tumin an kil mek a ni. Chutihlai chuan hmeichhe thlabar mangang takin, "Min ṭanpui ru," ti a au thawm an hre thut mai. Sanga chu ding zawkin, thawm an hriatna, an awmna aṭanga Chhim lam hret, Mualkawi khua nen an inkal pawhna kawng lam chu a pan ta nghal a, Rina chuan a zui ve nghal bawk.


Mualkawi nena an inkal pawhna kawng zimte, a sir lama kopang in a dal tlatna hmunah chuan nula pahnih leh tlangval pakhat hi Savawm hian lo beiin, tlangval phei chu a lo thi nasa tawh khawp mai. A chau tawh hle tih pawh a hriat theih. Chu veleh Sanga chu tlan chak sawtin, Savawm lah chu kah rema a awm theih miau loh avangin Chempui nen chuan a bei zui ve ta mai a. A rem lai laiah chuan a sat ve ta zawt zawt mai. Savawm pawh chu rawn inherin, Sanga zawk chu a rawn bawh zui ve ta a, a ke hma chu tikangin, a ding ta ur ur mai. A ke chuan Sanga banbul chu a rawn ham thler duai mai a, Sanga chu lo tawlh hret lo phei se chu a pawmbet ngei ang. Chutia an inkar awl a awm deuh lai chuan Rina chuan a rawn kap zawt a, Sanga silai dah chuan rawn nawn lehin, Savawm pawh chu a awp ta rawp mai. Reilote ah chuan an sathlum ta a ni.


Nula pahnihte hlau lutuk lah chu engmah tih nachang hre loin, an lo ṭhu khur ngawt ngawt mai a. Rina chuan Mikhualpa leh Sanga chu rawn buaipui vatin, thisen chhuakte chu a rawn tihfai sak zung zunga. Nula pahnihte pawh chu rawn harh chhuak vein, hliam tuarte chu theih ang angin an rawn buaipui ve ta a ni. Chutianga an inbuaipui fel hnu chuan han ṭhu chawlin, thil awmziate an in zawt ta a, chanchinte chu hetiangin an inhrilh ta a ni.


Chung mi pathumte chu Unau niin, Mualkawi khua an ni a. Tlangval chu Kunga niin, nula pahnih chu a farnute niin, Kimi leh Seni an ni. Zopui khuaa an pu (An nu pa) tlawh tum an lo ni a, kawng lakah khatiang harsatna kha tawkin, an mangang au thawm chu Sangate khan an lo hre ta a ni. Chutianga chanchinte inhrilh a, an hahdam deuh hnu chuan Zopui lam chu pan mai an tum ta a, inhliamte an ni bawk nen, Savawm chu nakina lak mai turin, hmun rem deuhah chuan an dah a, hnahin an chhawlchhin a, an kalsan ta a ni.


Sanga chu a hliam chuan a khua a tihsik deuh avangin, chumi zan pawh chu a leng chhuak lova, Rina pawh an inah chuan a rawn leng bawk. Chutih lai chuan Kimi leh Senite unau chu an putea fanu Hmingi te nen chuan inthlahrun hmel zet hian an rawn lut dak dak a. Sanga chanchinte chu rawn zawtin, an inkawm ho ta a, an hlim ta phian mai.


Chumi zan aṭang chuan Sanga leh Kimi chu an dem fiam a, anmahni pawh a ruk tak chuan an in haw lo hle. Kar hnih vel an cham hnu chuan Kimi te pawh haw an tum ta a. An haw hma zan chuan Sanga leh Rina chu an leng ve a. Rualkawm an thiam unau bawka inleng pawh an ngah viau. Kimi chuan a ruk takin Sanga chu a  vei a, a hmangaih a ni. Chutiang bawkin Sanga pawhin.


Zan a rei deuh deuh a, Sanga chuan a hmangaih thu chu hrilh ngei a duh si, midang an la awm ve bawk si. Vanneihthlak takin leng hawn hun velah chuan an haw zo ta diak a, Sanga chu Rina chuan a haw san ta bawk. Chutah, zak tak chung hian,"Kimi, ka hmangaih che," a ti ve ta tawp mai a, Kimi lah chu sawi mai tur hre loin a ngawi reng mai si. Sanga chuan, "Min hmangaih ve em?," an ti leh tawp a. A tawp a tawpah chuan Kimi chuan harsa ti zetin,"Aw," a rawn ti ve ta sap a.

Viewer tam dan a zirin chhunzawm zel tur a ni....

KA TLANTU CHU A NUNG

 KA TLANTU CHU A NUNG

(Joba 19 : 20 - 29)


Vawiina kan thupui tur hi 'Ka tlantu chu a nung' tih a ni dawn a ni. Bible chang lar tak a ni a, he thu beh chhan hian fakna hla pawh siam a ni a, a lar pawh a lar viau nghe nghe hi.


Kumin kumtir lam kha niin ka hriaa, KHB No. 177 -na, Ka tlantu chu a nung tih ka hria' tih kha Biak Inah hian kan sa a, chumi tum chuan he thu hi ka rilruah a lian hle mai a, a hnu thlengin ka ngaihtuah zui char chara, Sermon ah ka buatsaih zui ta a ni. 


He Bible thu hi uluk taka chhiar a, ngun taka chhût hian a ropui zia leh thûk zia hi a chiangin, a fiah telh telh maiin ka hria. Harsatna leh buaina nasa tak kara rinna nghet tak tawngkam niin, beidawnna thûk tak atanga beiseina au aw a ni. Joba'n harsatna leh buaina nasa tak a tawh lai a a innghahna a ni tih kan hre thei. A beisei innghahna pawimawh tak a ni.


Joba chanchin chu kan hre vek awm e. Mi famkim, mi ngil, Pathian tih mi, thil thalo laka in sum thei ti a Pathian meuh pawhin a sawi a ni. Kawng hrang hrangin Pathian malsawmna a dawng a, sum leh pai ah te, fanau ah te pawh Pathian malsawmna a dawng nasa hle. Khawchhak fate zinga ropui ber tiin Bible pawhin a sawi hial a nih kha. Chutiang mi chu nimahsela, thawklehkhatah, chhiatna nasa tak a chungah a lo thleng a, a fate leh a thil neih zawng zawng a chân a, amah ngei pawh panchhia veiin, hrehawm tak a tuar a nih kha. 


Chumi chinah chuan a nun chu hrehawmna, lungngaihna hlir a ni chho zui mai. A unaute leh a laichin ten an hlatsan a, ama chhiahhlawhte ngei pawhin engahmah an ngailo. A thiante ngeiin an hmusit a, an diriam a ni. Joba chu a thiante pathum - Elifaza, Bildada leh Zofara ten an rawn kan a, chung mite chu amah thlamuan a, hnem tur leh a chunga thil thlengte hriatthiampui turin Joba'n a beisei a mahse, chutiang chu a ni lo. Joba tuarna chu a sual vanga Pathian hremna ah an puh sak hlauh.


A hun lai Juda te ngaihdan thlir chuan thil awm tak pawh a ni ve tho mai. Juda te chuan, natna leh harsatna an tawh chuan an sual vanga Pathian hrem naah an ngai zel thin. Heti zawnga ngaihtuah chuan Joba thiante pawh hi an demawm lutuk bik lo. Tun thleng pawhin hetiang ngaihdan la nei hi kan awm mai thei a ni. Kan tihsual avang hian Pathian chuan min hrem thin ngei mai mahse, natna leh harsatna kan tawh zawng zawng hi kan tihsual avanga Pathian min hremna a ni vek kherlo tih erawh kan hriat tel a tha. 


Joba hian a chunga thil thleng hi Pathian tihah chuan a pawm thlap mahse, a sual avanga tuar ni chuan a in pawm theilo. Pathian hremna tawk tur khawp a thil sual a tih a hre lo a ni. Chutihlai in a thiante lah chuan a sual vangah an rawn puh sak hmak mai si. Chuvang chuan Joba a lungawi lova, Pathian hial a dem a, beidawng tawpkhawkin a awm a, chu a beidawnna ruam atang chuan he thu hi a rawn au chhuah pui ta a ni. He thu hi Joba thusawi ah chuan a ropui berte zing a mi ni a ngaih a ni. Norman C. Habel chuan a lehkhabu ah, 'Joba rinna thupuan ropui' tiin a sawi nghe nghe.

Tichuan, Joba nun atangin kan thupui hi heti hian sawi dawn teh ang.


1. Joba tuarna belhchhahtu chu a thiante an ni : He mi hmalam leh a bung tawp hi kan ngaihtuah chian chuan, Joba hi a thiante chungah a lungni lo hle tih kan hre thei. A hun lai Juda ho ngaihdan kan sawi takte ngaihtuahin Joba thiante hian dawt an sawiin, thil diklo an ti pawhin a lang chiah lo mahse, rin dan avang ringawta Joba an puh tlat leh amah hriatthiamna an nei miah lo kha Joba hian a ngaithiam lo a ni.


Mizote hi huho nun nuam ti mi kan ni. Thian pawh kan ngaina mahse, harsatna tawk mek kan thiante leh kan bula mite tan hian eng dinhmunah nge kan din ve ang le? Anmahni hnemtu nge kan nih ang ti hrehawm zualtu? Rin thu leh ngaihdan kan sawi kual vak vak te hian tuartu lamah harsat zualna a thlen thei thin tihte hi ngaihtuah thin ang u. An damna kan thlen theilo a nih pawhin, nat belh tirtu nilo hram ang u. Kan lo huat ruk ngawih ngawih an ni emaw, kan ngei zawng tak pawh ni se, Hmangaih tawp lova hmangaihtu Pathian a awm tho. Midangte dinhmun hre miah si lova, na deuh a tawngkhum emaw, mahni duh zawng zawnga tih hi ching lo ang u. Helam chu duhtawk i la.


2. Joban amah tlantu tur a hrechiang : Joba khan 'Ka tlantu chu a nung tih ka hria' a ti. Nung tih hi Thuthlung hlui bu dang kan en chuan Pathian chungchang sawina atan an hmang thin. Pathian nung tihte in. Chu chuan awmze thuk tak a nei. Thil nung chuan hlutna, pawimawhna a nei a, tangkaina a nei. Joba khan amah tlantu tur nunga chu a hre chiang hle. A chunga thil thleng zawng zawng pawh kha chu tlantu nung Pathian rorel a ni tih a hre chiang a ni. Mahse, a chunga a rorel dan erawh pawm thiam har a ti mai a ni.


Kan chunga harsatna leh buaina lo thleng thinte hi pawmthiam har kan ti fo. Engati bik nge, engvangin nge ka tawh bik tiin Pathian hial kan dem a ni mai thei e. Chu kan harsatna sukiang theitu chu Pathian chauh chu a ni tho tho. Chuvangin, Pathian lakah vui thin mah i la, amah ah tlu lut tho teh ang u. Kan buaina chu min chinfel sak tho tho ang. Joba vek hian 'Tuarna hi vaivuta ta lo chhuak a ni lova, buaina pawh hi lei atanga lo to chhuak a ni hek lo' tiin chhan neilo in Pathianin thil a thlen tir lo tih a lo sawi daih tawh. Kan nuna harsatna thleng hi engatannge Pathianin a tih tih hi hriat tum zawk ang u.


Pathian hi eng ang chiahin nge kan hriat ve hlawm ang le? Tlantu nung angin kan hre ve hlawm em? Ringtu inti tam takte nun dan en hi chuan, Pathian hi kan hre chiang lo em ni aw tih mai a awl thin. Pathian chu engkimtithei, chungnungber, engkim chunga roreltu kan tih lai hian, mi tam tak nun danah hi chuan Pathian hi kan chhiahhlawh chei riau in ka hre thin. Engkimtithei a nihna hi kan hrethiam viau a, kan duhzawng pawh kan dil nasa a nih hi mahse, engkim chunga roreltu leh thuneitu a nihna te hi pawm harsa kan tih hmel thin. Engkim chunga roreltu leh thuneitu a ni a, eng dinhmunah pawh min din tir thei tih hi theihnghilh lo ang u. Chutiang chuan kan chunga thil thleng zawng zawngah hian Pathian lo chu innghahna tlak, dinhmun chhe ber atang pawha min tlan thei beisei tur kan nei lo.


A pathumna leh a tawpna atan chuan


3. Joba'n beisei a nei : Joba chanchin kan hre vek a, harsatna leh hrehawm nasa tak tuarin, lungngai mangangin a awm. Chuvang chuan a nun a tuihal a, beisei a nei. Chu chu amah hrethiamtu, chhantu, a dikna din pui tu tur a ni. Thlamuanna, hahchawlhna tih pawhin a sawi theih ang. Chutihlaiin a thenrualte leh khawtlangin an en san a, a chhungkhatte leh thian thate ngei pawhin an thauhthla, a tih dik loh leh sual avanga tuarah puhin, a chhiahhlawhte ngei pawhin engahmah an ngailo. Joba rilru nat dan tur leh hrehawm a tih tur zia hi kan hre phak lo mai thei. Thlamuantu leh puitu a mamawh ngawih ngawih laiin, diriam leh thinhrik a hlawh a, a beisei neih chhun ten an cheksawlh a ni.


Vawiinah hian Joba dinhmun anga hrehawm taka awm tawh kan awm em ka hre lo. Joba ang êm êm hi chu kan la awm lo a ni mai thei. Emaw, kan tuar dan a in ang kher lo a ni mai thei. Thil chiang tak chu, Joba tuar ang emaw, kawng dang pawhin harsatna nasa tak hi kan la tawk thei vek tih hi a ni. Chutiang hunah chuan kan dinhmun min hrethiam a, kan tuarna min tawmpuitu, kan harsatna min sutkian pui tur hi tute pawhin kan mamawh vek, beisei tur kan rilruin a zawnga Joba ang tho hian. Dawt a ni lo. 'Tumah ka mamawh lo' 'Tumah hi engatanmah ka ti lo' ti fo thinte pawh hian an thinlung chhungril berah chuan anmahni hrethiamtu an mamawh in an beisei ru tho tho. 


Mihring kan in ang lova, kan chunga thil thleng leh kan hun tawn dan a zira kan thil thlir dan leh kan dawn sawn dan a in ang vek lo. Mahse, tute pawh hian beisei chu kan nei vek. Kan chak leh that lai, kan vanglai chuan mahni tawkah ti thei ve tawk kan in ti a, tumah mamawh lo emaw kan inti fo. Lungkham leh vei ren run kan nei lova, ngaihtuah teh vak kan nei lo tlangpui. Beisei innghahna pawh kan nei lem lo. Mahse, harsatna leh buaina a lo thlen chiah hian innghahna tur kan zawng a, ngaihtuahna a buai a, rilru chhungril ber atangin suangtuahna kan nei a, beisei tur kan dap ruai thin. Chutih hunah chuan min hnem tu tur ni a kan hriat ten min hnem zo lova, kan hlimpui thin ten min ti lungngai a, kan chhuan em em ten min thlamuan zo lo. A tawpah chuan beidawnna thuk takah kan tlu lut thin. Mahse, chu chu a tawpna tur erawh a ni lo. Joba pawh a beidawn vawrtawpah a hrehawmna leh harsatna ata chhanchhuak tura beisei a nei, Tlantu chu. 


Joba ang hian kan nunah beidawn ngawih ngawihna kan tawk ve pawh a ni thei, kan rin leh beisei takte atangin kan beisei ang chhanna kan hmu lo a ni thei. Tumah min hnaih duh leh kan chunga that chhuah awm lo ni a kan hriat pawhin, kan dinhmun hrehawm ber, kan beidawn pui ngawih ngawih, thih hial kan chak phahna khawp harsatna tawk mah i la, Joban tlantu a beisei hi keini tan pawh a la rintlak reng e.


Joba chuan lungngaihna leh hrehawmna nasa tak a tuar laia hrethiamtu, tlantu, hahchawlhna a mamawh, chu chu khawvelah a hmu lo mahse, mihring lama a beiseina zawng zawng a bo hnuah beiseina nung a nei a chu chu Pathian a ni. Mihring lam atanga beiseina kan neih tawh miah loh hnu, innghahna leh dam chhan nei tawh lova kan inhriat hnuah pawh kan dinhmun min hrethiamtu beisei tur kan nei Pathian, min tlantu tur chu. Chu ka tlantu chu a nung a ni.


PIANGTHAR/PIANTHARNA

 PIANGTHAR/PIANTHARNA

K. Dinga


Mizote zingah piangthar/piantharna tih tawngkam hi chhia leh tha thliar thiam chinah chuan hre lo kan vang viau awm e. Pianthar loh hlau kan ni deuh vek mai thei lehnghal! Chutiang taka kan ngaih pawimawh leh ngaihhlut ni si, kan Bible ah hian piangthar tih tawngkam hi vawithum chiah (Johana 3 : 3&5 leh I Petera 1:23) zuk lang a! Johana ziak leh Petera ziak a mi hi a Greek tawng a (ti ve khang lang i la) a hman dan a la in ang lo zui! Engpawhnisela mipui nawlpuiin piangthar kan ngaihdan hi kan sawh sawn lo a nih chuan piantharna tih tawngkam hi ringtu nunah hian tel ve lo se a tha zawk mah awm e!


Piangthar tih leh rinna/ringtu nun hi kan sawi hran chuan Bible pawmtu, Krista ringtu kan inti thei lovang. Piangthar hi vawikhata sual sim vek emaw, vawi lehkhata nun inthlak thut, hnuleh awmlo anga kan ngaih chuan piantharnain a tum kan thelh duai a ni mahse, Mizote zingah, kan thinlunga sual tih duh lohna emaw, inchhirna emaw a lo awm a Pathian hnena kan inhlan laitê hi piantharna emaw ti tlat kan thahnem khawp ang. Heng inchhirna, hlimna, sual inhriatna, zan hawk nate hi piantharnain a ken tel a ni ngei mai mahse chumi piah lamah thih thlenga Isua ringtu/zuitu nihna hi piantharna dik tak chu a ni. Suala tlu tlu leh thin mi chu piangthar dik tak a ni theilo. Hei hi kan hriat thelh thin avangin kan piangthar nawn tlut tlut hlawm a nih hi.


Johana bung 3 : 1-12 hi Juda sakhuaa mi pawimawh tak, an dan leh kalphunga thiltha tih kawnga mi tling ni a ngaih, mi thiam, pharisai zinga mi Nikodema leh Isua inkawmna a ni. Heti lai tuiah leh thlarau a piang tih hi ringtu thenkhatten, tuia Baptisma chan avanga piangthar sawi na atante an hmang thin mahse, Baptisma chan vang ringawtin pianthar theih a ni lo. Mi, a pianthar avang zawkin Baptisma a chang a ni. Baptisma hi rinna tur kawng ni lovin, ringtute chhinchhiahna zawk a ni e.


Lal Isuan Chhandamna tur kawng a sawi hi Nikodema hian a hrethiam lo hlê mai a mahse, Isuan hre ngei turin a duh thung. Nikodema hi mi thiam, Juda te zingah pawh Pathian thu hre thuk tak ni tura ngaih a ni mahse, Chhandamna thu a lo hriat dan nen a in kalh tlat avangin Isua thusawi hi a bo chiang hle mai. Chutah chuan Isuan piantharna awmzia a sawifiah zel a, tisaa piang apiang tisa a ni; thlarauva piang apiang thlarau a ni a tih hnuah, piantharna chungchang chu heti hian a sawi zui ta a ni. Thli khawiah pawh a duh duhin a tleh thîn, a ri i hria e; nimahsela, khawi atanga lo kal nge, khawiah nge a kal dâwn tih pawh i hre si lo; tu pawh Thlarauva piang chu chutiangin an awm,” tiin. Ni e, thli hi khawi atangin nge a lokal a, khawiah nge a kal dawn tih kan hre lo angin mi piangtharte, an pianthar naah hian Thlarau thianghlim hnathawh a nih avangin mihringin tih theih leh tel vena kan nei hauh lo mahse, nunah a lo lang chhuak mai thin.


Piangthar/ringtu te hi an chak leh chak lohte kan teh kan teh thin. Hengah hian Thlarau thilpek leh thlarau rahte hi kan hriatpawlh deuh thin em ni aw a tih theih. Bible hian ringtu chak leh chaklo tehna a siam lo niin a lang. Chak loh chang te, dai pelh thelh thelh changte chu a awm ngei mai mahse, chu chak lohna zawn atang chuan thlarau zarah sual hnehtu ni zel nun hi mi piangthar nun chu a ni. Chuti ni lova, tlu reng, sual kawnga hawi kir fo thin, piangthar nawn tlut tlut te tan chuan kan pianthar dan inenfiah a ngai nasa tihna a ni.


Kan sawi tak angin, Mizote zingah piangthar/piantharna hi kan uar em em a mahse, piangthar kan ngaihdan leh pawm dan tam tak hi chu kan thlak a ngai. Tuia in baptist ringawt te hi piantharna a ni lo, phur thutna, hlimna leh engemaw avanga Pathian hnena inhlan ringawt hi Piantharna in a tum a ni lo. Piantharna chu, Thli, a duh duha a tleh a, khawi atanga lokal nge tih leh khawiahnge a kal dawn tih kan hriat loh ang chiah a, kan tih ve leh thawh ve awm miah lova, engtia lokal nge tih leh engtinnge kan neih tih pawh sawi theih chuang loh, thlarau thianghlim zara Isua tana kan nun ve na leh kan rin a, thih thlenga atana kan nun zelna hi Piantharna, Pathian ram kan luhna tur chu a ni. Johana 21:18 ah Lal Isuan, Petera hnenah, " Tih tak meuhvin, tih tak meuhvin ka hrilh a che, i naupan lai khan i taiah i inhreng a, i duhna apiangah i kal thin a; nimahsela i upat hunah i kutte i phar ang a, mi dangin an hrensak ang chia, i duh lohna lamah an kai ang che,” ti a a sawi ang khan piangtharte chu mahni duhzawng ringawt tih a rem tawh lova, Isua avangin an duh loh zawk thilte pawh an tih a ngai thin.


I Korinth 6:19-20 a, 'A nih leh, in taksa chu,in chhunga awm Pathian hnen atanga in hmuh Thlarau Thianghlim in a ni tih in hre lo em ni le? Mahni ta pawh in ni lo va,

Mana lei in ni tawh asin, chuvangin in taksaah chuan Pathian chawimawi rawh u' tia a sawi ang khan Piangthar nun chu ama ta ni lovin, mana leitu Pathian ta a ni. Misual ber pawh a piangthar thei a, a duh zawng leh a tih thin sual kal sanin, a ma duhzawng nilo Krista duhzawng a ti tawh zawk ang. Tin, a hranpaa pianthar leh kher ngailo, naupan lai atanga piangthar (Timothea te ang) an awm thei bawk. Chung mite pawh chuan mahni duhzawng leh lawm zawng aiin Krista duhzawng an zawng zawk thin a ni. Chutianga mi piangthar, Pathian ram luahtu ni theuh thei turin kan nun in enfiah ang u.

LEILUNG LEH A VEL VEN HIM

 Leilung leh a vel ven him

Sam 50:10-11, Marka 16:15, Sam 24:1


Vawiinah hian thupui pawimawh tak mai, Leilung leh a vel vawn him chungchang kan ngaithla dawn a, heti lama hriatna bik leh thiamna nei kan ni lem lova, mahse, kan tan a pawimawh em si avangin in zirtira in hrilh ngun a ngai bawk si a ni. Tin, in zirtirtute hnen atangin hetianga, leilung leh a vel vawn him chungchangte, ramngaw leh nungcha humhalh chungchangte pawh in ngaithla foin ka ring. Vawiina kan thupui hi heti hian sawi teh ang.

Thilsiamte hi in mamawh tawn vek kan ni:

Khawvela thilsiam zawng zawngte hi in mamawh tawn vek kan ni a, thil tangkailo hi pakhatmah a awm lo. Ecological balance te kha class 8 velah hian kan zir tawh em ka hre lova.


Mihringin khawsakna atan lei hi kan mamawh a, tui in tur tel loin kan nung thei lo bawk. Tichuan, kan chenna lei hian a ral mai lohna turin thing leh maute a mamawh ve tho a ni. Chung thing leh thlai dangte chuan an in thlah punna turin sava te, khuaite leh thildang tam tak an mamawh ve zel a ni. Chutiang chuan thil engkim hi in mamawh tawn vek kan ni a, thil tangkailo emaw kan tihte pawh hi kan tan a lo tangkai em em zel mai. Rul hi kan hlau em? Tih hlum zel pawh kan duh mai thei. Mahse, Rul hian Chungu te, Uchangte an ei thin a, Rul hi awm lo ta se Chungu te, Uchangte suattu an awm lo ang a, an lo pung vak ang a, an hnawk em em dawn a ni. chuvangin, engkim hi inbuktawk tak, balance taka awm tur kan ni. Engmah hi tlem lutuk emaw, tam lutuk bik an awm tur a ni lo. Chutianga tlem lutuk emaw tam lutuk bik an awm chuan thil pawi tak a thleng thei.


Dodo sava an tih chu Mauritius thliarkara sava lian ve tak leh thlawk thei lo chi awm țhin a ni. Mauritius thliarkar tlawhchhuak hmasatute- Portuguese ho leh Dutch hoin dim lo baksaka an nghaisak avangin kum za chhung vel lekin an suat mang der mai. A hnu kum zathum liam hnua an han zirchian chuan thingkung chi khat-tambalacoque an tih, thingzai atana țha em em mai chu dodo sava thih rem hnu hian a țiak hmuh tur a awm zui hauh lo! Hetiang thingkung la dam chhun tlemte ho pawh kum zathum chuang a upa vek an ni. Mithiam tam tak ngaih danah chuan kha tambalacoque thingkung chi khan dodo sava pumchhunga a kaltlang phawt loh chuan a țiak thei tlat lo. Hei mai a ni lo a, Mauritius thliarkara sava chi hrang 45 awm țhin zinga chi 23 chu an lo mang ve der bawk!


Hetiang hian thingkung emaw, rannung/ramsa engemaw kan tihrem hian thil dangah harsatna nasa tak a lo thleng thin. Chungu, Uchang kan tih te pawh hi Thosi leh rannung dangte ei thintu an ni ve leh a  kan tih rem chuan Thosi an lo tam leh vak dawn a ni. Tin, Kan buh leh thlai dangte pawh hi Chungu leh Uchang kan tihte an awm loh chuan rannung chi hrang hrangin an bawm chhe zel a, a thar hlawk theilo. Chutiang chuan thil engkim hi in mamawh tawn vek, in buktawk taka awm tur kan ni a, thing leh mau, nungcha leh ramngawte hi kan suat vak vak tur a ni lo. Sava veh thin kan awm em? Sava perh thla tawh zawng banphar lawk teh ang. Sava veh te hi a pawi hran lo mahse, an no neih chhoh March-June thla thleng vel hi chu Sava veh loh tur. An no neih chhoh laia kan perhthlak hian an rem duh aw.


Ramsa te, Savate hi kan ei tur tawk tihhlum emaw man chu a pawi em em lo. Tin, Thing leh mau te pawh hi mahni hmanrua tur tawk lak pawh a pawilo mahse, hralh sum atan te leh engemaw mai mai atana Thing leh mau, Ramsa leh Sava tihhlum a, tihrem hi a thalo em em a ni. Thing leh mau, ramngaw kan tih te hian lei an pawt nghet a, lei chung lang kal ral tur an veng a ni. Lei tha kan tih hi lei chung lang lamah an awm a, chung chu a kal ral zel chuan Buh leh thlai kan thar hlawk theilo ang a, ei leh barah kan intodelh lo ang a, kan ram a lo rethei ang. Meghalay state a Cherrapunji te khu, lei kal ral nasa lutuk avangin an leilung a pan a, thlai a tha thei lova, thlai pakhat phun tur pawhin hmun danga mi lei an lak zel a ngai a ni.


Tin, ramngaw kan tih che reu hian tuihna kan ti kang zel a, tui hman tur kan neih tlem phah zel a ni. Kan khua pawh hi tun hma chuan tuiin min hual vela, tui kan ngah em em. Tunah chuan ruah a sur loh rei deuh chuan tui kan harsa em em a ni ti ru? Tuihna siamtu ramngaw kan tih chereu vang a ni. Dr. APJ Abdul Kalam kha kan hria em? India President hlui a nih kha. Mithiam, Scientist a ni a. Ani chuan, heti hian a lo ziak. Kum 2070 ah chuan kum 50 mi chu a mamawh tawk tui a hmuh loh avangin kum 85 hmel a pu ang a, duh ang tawk tui in loh avangin mihring dam chhung pawh kum 35 vel chauh a ni ang tiin. Tin, ram leh ram hi tui in chuhna avangin an indo tawh ang a ti bawk.


Chutiang chuan kan chenna lei, thing leh ramngaw, nungcha leh Sava te hi kan tan an pawimawh em em a mahse, mihringte hian kan tih chereu zel avangin kan tan a la pawi telh telh dawn. Chuvangin, keini ho hian kan humhalh ang a, kan venghim tlat tur a ni. Keini ringtute ngat phei chuan kan tih ngei ngei tur a ni.


Kan Bible chhiarah khan, Khawvel zawng zawngah kal ula, thilsiam zawng zawng hnenah chanchintha hril rawh u tih a nih kha. Chu chu Pathian thu a ni. A awmzia kan hria em? Heng ramsa te, Sava te, Thing leh mau te hi Pathian thu hrilh i la an hriat theih kan ring em? Hre lo ang ti ru? A awmzia chu Heng thilsiam hrang hrangte hi duata, hmangaih taka enkawl tur a tihna a ni. Chu chu an tana chanchintha chu a ni.


Kan thusawi leh tawngte an hriat thiam ve loh avangin an tan chanchintha kan hrilh theihna chu hmangaih taka enkawl hi a ni. Thing leh mau mamawhna kan neih pawhin kan mamawh tawk chiah la i la, Ramsa leh Sava te pawh kan eikhawp bak bak tihlum in man lo i la chu chu kan hmangaih zia lanna pakhat a ni. Tin, heng thingkung leh thlai dangte hi phun uar ang u. Chu chu kan hmangaih zia lan tirna tha tak a ni bawk.


Tunlaiah chuan mi kan changkang tawh a, Silai, Airgun, Sairawkherh ang chiin miin Sa leh Sava an veh tawhlo, Camera nen mawi takin thla an lak saka, an hmuhnawmin an mawi em em. Hnim leh thlai, pangpar ang chite pawh mawi takin thla an laa, an hmuhnawm em em a, eizawnna atan hialte an hmang zawk a ni. Chu chu a tunlai a, a changkang bawk. Keimahni tan pawh a tha. 


Genesis bung khat chho ah chuan Pathian thil siam thu kan hmu a, Ni ruk chhungin thil hrang hrang a siam a, duhtaka a siamte vek an ni. Bible ah khan a thilsiamte chu a en a, tha a ti em em a a ti zel a ni. Chuvangin, Thilsiam zawng zawng hi Pathianin duhtaka a siam, a hmangaihte vek kan ni.  Mahse, chung Pathianin hmangaih leh duh taka a siam - Ramngawte, nungcha te leh thil dangte chu mihringten kan ti remin kan ti chereu zel si a, Pathian hi a lawm kan ring em? Lawm lo ang ti ru? A lawm hauh lo ang. A chhan chu duhtaka a siam a nih mai piah lamah Pathian ta an ni. Sam 50:10-12 ah Ramhnuaia sa tinrengte hi ka ta a ni si a, Tlâng sângkhat lai chunga ran awmte pawh chu. Tlânga sava zawng zawng ka hre vek a: Ram sate pawh hi ka ta a ni. Riltam mah ila ka hrilh lo vang che: Leilung leh a chhûnga thil awm zawng zawng hi ka ta a ni si a tiin Pathian ta vek a nih thu kan hmu. Ama ta kan nawm kan maka kan lo tihhluma, kan tihrem chu Pathianin a phal teuh loh. Chuvangin, keini chu Pathian thuawih, Isua naupang kan nih angin (Pathian thuawih nih kan duh vek ti ru?) Pathianin duhtaka a siam, Ama ta Nungcha leh Ramngawte, leilung leh a velte vawnghimtu ni ila, an tana chanchintha, Hmangaih leh duat taka enkawltu ni zel i la, Pathian thuawih, atana rawngbawltu tangkai tak kan ni dawn a lo ni. 

LALPA'N MIN NGAIHTUAH ṬHIN

 LALPAN MIN NGAIHTUAH THIN

(Sam 40:12-17)


Sam 40-na, chang 12-17 hi Sam 70-na nen khan a thu in ang thlap lo mahse, a danglam vaklo. Puih dilna tiin a thupui hi dah a ni a, Lehlin tharah hi chuan, Tanpui dilna tih a ni. A ziaktu hi dinhmun chhe taka ding, harsatna leh hrehawmna nasa tak tuartu a ni tih kan hre thei. 


Thil thalo tam takin a hual a, a tihsual, a bawhchhiatna pawh a nasa hle. A samzai ai pawha tam a nih thu a sawi. Amah tihhlum tumtu leh a chhiatna tur zawng ngar ngartu hmelma a nei a, mihring lam atang chuan a beidawn hmel hle a ni. Amaherawhchu, he Sam ziaktu hian Pathianin a ngaihtuah thin tih hi a hre tlat. Eng dinhmunah pawh ding sela, amah kalsan lova ngaihtuah rengtu, Pathian a awm tih hi a hrechiang em em. Ringtute kan vanneih em emna chu, dinhmun harsa tak ah pawh ding mah ila, engtiklai pawha min ngaihtuahtu Lalpa kan nei hi a ni.


He leiah hian hlimna leh lawmna, thil tha leh a nuam lam ringawt hi kan chang reng thei lova, harsatna te pawh hi kan tawh ve tur reng a ni. Kan mihring puite, kan chhungkhat leh thian thate thleng pawhin a min kalsan emaw, mitena min hmuhsit viau hun pawh a awm mai thei. Chutiang hunah pawh chuan engkim titheia, engkim hretu kan Pathian hian min hawisanin, min kal san ve ngai hauh lo. Tihsual nei miahlo emaw, misual tak pawh kan ni mai thei. Eng mi pawh nimah i la, Pathian hian min ngaihtuah reng thin. Hei hi mi tam takin hre loin, an nunna lak phah emaw, an thlarau tana thil pawi tak tih phahna atan an hmang thin a ni.


Ni, kan nunah harsatna leh buaina, manganna a lo thlen tak tak hi chuan bei hi a dawng em em a, Pathian kan dem rum rum a, khawiahnge maw a awm le tih mai a awl thin. Kei ngei pawh hi ka bang biklo. KTP ah kan inhmang chho, hruaitu kan han ni chho a, ka phur a, ka tui em em bawk. Mahse, 2014 kum tawp lamah ka che sual a, ka kut kha tipalh a ni. Ka unaute an indang tawh a, nu leh pa chawmtu kha ka ni ve mai a. Ka rilru a hah a, ka rilru kha a hah ve a ni. Tlangval kan la ni zui bawk nen, ngaihtuahna a thui thin khawp mai. Chutah, 2015 kumtir lam atangin ka pa kha a damlo tan a, Private ah a in entir reng phawt a, a dam theihloh avangin damdawiin hrang hrang kan pan leh a, eng a ang tak tak thei chuang si lova, tichuan kum 2016, March thlaah a boral ta a ni.


A damloh lai vel khan thi teuh deuh deuhin a awm thin a, kut chhe chung chung khan 2015 khan KTP Secretary ah min thlan avangin KTP chet velna hrang hrangah kan han tel ve lawp lawp thina, mahse, thlamuang taka awm a har thin. A zual deuh avanga min phone haw tumte a awm fo. Khatih lai khan Pathian hi ka dem lek lek thin a ni. A han boral chiah phei kha chu ka bei hi a dawng em em a, kei, engmah ka ni bawk silo nen, Pathian hi ka dem a, ka beidawng em em. Mahse, ka thinlungah hian rinna ka nei a, ka au a, ani chuan min kalsan ngailo tih hi ka hria a, tun hi ka thleng a, Pathianin min ngaihtuah zia hi ka hre chiang telh telh mai.


Zu leh ruihhlo ka tih thin avangin ka mangang em? Nulat tlangvalna kawnga ka lo chet sual avang emaw, ngaihzawng then avangin ka na thin em? Kan chhungkaw dinhmun harsat avang leh inchhung khura engemaw buaina kan tawh avangin hrehawm takin ka awm em? Tuten emaw min sawisel a, min hmuhsit emaw, min nuihsawh avangin mi chungah rinna nghat theilo khawpin ka na em? Harsatna leh buaina avangin beidawng tak leh mahni intihhlum hial duhna khawp rilru puin kan awm em? Pathian hnenah thlen ang u. Amah pan ang u. Lalpan min ngaihtuah thin.


A nihna takah chuan keimahni tum dan leh kan duh anga Pathian hi chettir kan tum avang hian Pathian hi kan dem phah a, min ngaihsaklo niin kan ngai thin mai zawk a  ni. Tah Hla 3:24-26 ah chuan, 'LALPA chu ka chanpual a ni, ka nunnain a ti a, Chuvangin amah chu ka beisei ang. LALPA chu amah nghaktute tan a tha a, amah zawngtu tan chuan. LALPA chhandamna beisei a nghah veng veng chu a tha a ni' tih kan hmu. Kan tum angin kan nunah thil thleng nghal mai loin, harsatna leh buaina lak ata min chhanchhuak nghal lo mah se la, engtiklai pawha min ngaihtuahtu, Lalpa chu nghak fan fan ang u. Thenkhat ten muanga an ruat angin Lalpa chu a muang lo e.


Kan rin Pathian hian mahni kan inhriatchian aia nasain min hrechiang zawk. Lungawi tak leh lawm taka min awm tir reng hi a thiltum a ni lem lova, amah nena kan inpawl theih hi a duh ber zawk a ni. Chutiang chuan mahni kan inhriat loh thleng thlenga min hrechiangtu a nih angin, kawng engkimah kan tana tha turin ro a rel mai thin zawk a ni. Sam 139-na kha han chhiar teh u. Pathianin min hriat chian zia chu a chiang a sin! 'A ruka siama ka awm a, Lei hmun hnuaihnung bera mawi taka siama ka awm lai khan Ka ruhrel chu i lakah thupin a awm lo. Ka riruang la famkim lo chu i mitin a hmu a, I lehkhabuah chuan ka pengte zawng zawng hi ziak vek a ni a, A ni tela siamin a awm zel a, A pakhat mah la awm hmain' a ti. Heti taka min hrechiangtu hian, min ngaihtuah loh vang ni lovin, kan thatna tur zawkin ro min rel sak zel thin zawk a lo ni.


Pathian hian min ngaihtuah satliah a nilo, min enkawl a, min veng reng thin. Mihringte mai nilo, thil engkim hi a veng thin a ni. John Calvina chuan, "Van atangin Pathianin  khawvel leh a chhunga thilsiamte hi a ralkhat thlir mai lo, a kut leh ke thawh hial khawpin enkawl leh venhim hna a thawk zawk a ni. Ni hi daltu nei hauh lova a lo chhuaka a tla leh thin te, a lum leh en dan kumkhuaa a pangngai reng theihna chhan te, vana arsite anmahni kawng theuh a in su buai hauh lova an chet vel theihna chhan te, sik leh sa a hun pangngai a lo in her chhuak thin te, leiin buh leh bal, mihringte chawmna atana a thar chhuah theihna chhan te hi eng dang vang ni loin, Pathianin khawvel leh a chhunga thilsiamte a enkawl a a vawn that vang a ni," a ti. Chutiang chuan Lalpa'n a thilsiamte hi min vengin min enkawl a, min ngaihtuah em em.


Kan sawi tak atang hian, Lalpan min ngaihtuah tih hian, min ngaihvenin, kan chanchin, kan awmdan hi a thlir liam mai mai lo a ni tih kan hre thei ang. Khawiahnge kan awm a, eng nge kan tih thin? Engtianginnge kan nun tih hriat  satliah ringawt hi a tum reng renglo. Chung zawng zawngah chuan eng nge kan mamawh? Engtia awm tur nge? Eng nge kan tana tha ber tur tih a ngaihtuah a, chutiang a nih theihna turin min pui thin a ni. Chu tak chu a ni mi zawng zawng tan Pathian a hlutna.


Amah ringtu emaw, a rawngbawltu tha takte chauh hi Pathianin a ngaihtuah ngawt lo. Mi zawng zawng hi Lalpa hian a ngaihtuah vek. Chumi hmufiahtu leh hrethiamtu leh hmu thiamlotu erawh chu kan awm mai chauh a ni. Chuvangin, eng nga ti bik nge? Engvang nge? ti ti lo hian, Lalpa, eng nge i tum le? Eng hi nge i duhdan tih hi kan nunah in zawtin, engtik lai pawha min ngaihtuahtu Lalpa hi dawhthei takin nghak fan fan teh ang u.


A nihna tak ah chuan mihring hian Pathian ngaihsakna, a ngaihtuah reng nih hi kan phu em ni? John Calvina chuan, suala mihring tluk hnu thlarau lam dinhmun hi 'Thatna reng reng neilo, chhe hlawm tawp' tiin a sawi a. Isaia chuan, 64:6 ah khan 'Kan felna zawng zawng pawh silhfen bawlhhlawh ang kan ni' tiin a sawi thung. Chuti chung chunga min ngaihtuah a, min la enkawl zel hi 'Pathian khawngaihna' min hmangaih vang chauh a ni. Kan phu vang ni miah loin, Hmangaihna avang chauhin Lalpa'n min ngaihtuah thin.



Min ven leh min enkawla, min ngaihsak zui hi Pathian hian a ba reng reng lo. A nihna takah chuan, mihringte lakah hian lungawilo a, min hnuchhawn turin a thiamawm hliah hliah. Mahni duhthu ngeiin, kan hawisan a, a thupek zawm loin, a thu kan awih duhlo a, a lak ata kan inti hrang a ni. Chuti chung chung pawh chuan, a thilsiam mihringte a ngaihtuah avangin an lakah, dinhmun tlawm berah a ding a, thi khawp hialin a tuar a ni. Hei bak baka inngaihtuah hi a awm thei awm lo e. Heng zawng zawng hi ngaihtuah chian chuan, Pathian hi demna tur a awmlo chiang a sin!


A tawpna atan, he leiah hian dinhmun ngai rengin kan ding dawnlo tih kan hre vek awm e. Hlim leh lawm taka awm chang nei mah i la, hrehawmna leh manganna avanga mahni intihhlum hial duhkhawp rilru pu pawhin kan la awm ang. Zu leh ruihhlo avanga mahni inrintawkna pawh neilo, chhungkua leh khawtlang pawhin a rin ngam loh dinhmun pawh kan ding mai thei, retheihna leh natna avanga buaina nasa tak pawh kan la tawk ang. Min puitu kan hmu lova, Pathian lah a reh vung vung si. Chutiang hunah pawh chuan hei hi hre reng ang u. tumah thleibik leh duhsak bik neilo, engkim hriaa engkim titheitu, Khawngaihna avanga min chhandamtu, Pathian lam hi hawiin, beisei tlat ang u. Ni li pawn tlai se, a hunah a lo thleng em em ang. Lalpa'n min ngaihtuah thin.

HLIMNA

 Mi zawng zawngin kan duh leh tum ber ni a lang chu hlimna hi a ni awm e.


Sum leh pai, ro leh thil hlu kan duh nachhan te hi han chhut chian chuan, hlim leh lawm tak, nuam ti taka awm kan duh vang a ni tlangpui.


Mahse, hlimna tur emaw kan tih tam tak hi chuan reilote bak a daih si lo. Nun hahdamna, hlimna chu khawiahnge kan zawn ang le? Eng nge dam chhunga kan hlim pui theih tur ni ta ang?

LUANGLIAM

 Fur ruahtui a hul chho a, favang thli a thaw tan. Thlawhhma neite pawhin hnuhpui an zawh tawh avangin awllen hun an hmang a, buhte pawh rai turin an tulzum fur tawh mai.


Boruak a thian that avangin Thla eng pawhin luhka mai bakah, inchhung lam pawh a zahve lai chu a en ruai bawk. Chhimbuk leh Tuitu hram dut dutte hriattur awm tawhlo mahse Khauchher hram erawh a ri chher chher a, a kara Ui bauh ri chu ral lehlamah Sihal in û räwng ràwngin a lo chhawn bawk. Phingphihlip chhuak changin Bâk an thlawk nuai nuai a, Vabak chaw zawng pawh a thlawk ri leh phurh thin bawk.


Inhnawhpuar na atan, a rah eitu Sava chi hrang hrangte'n ngaihngam taka an riah chilh Hmawng zar duai mai hnuai a in ding, a chung di, a bang leh a chhuat dap hmanga sak Rap in chhung a mi chuan a tukverh, dap hmanga siam chu nawrtleng a, van lam thlir vang vang pah chuan, anka hlan loh vanga lengdang bel ta ngaihtuah vang vang chungin, "Ka thinlung hretu, a thinlung ka hriat chu," tiin a phun ta sep a.


Hahaha...A ho hle mai


MANGṬHA

Chhun lamah hah taka hnathawh avangin zan hi hahdam taka chawlh der derna tur hun a ni. Amaherawhchu, mumang ṭha lo leh thil hlauhawm tak tak mumanga hmuh avangin tuilo tak leh hrehawm ti takin a mut theih.


A lehlamah erawh chuan, mumang nuam tak, harh san kan hlauh em em pawh kan mang thei. Mang a ṭhat lai taka inkaihthawh te hi a uiawmin, a thinrim thlak thei lek lek a sin! Chuvangin, mumang ṭha tak lo nei ṭheuh teh u.